Ekolojik Kurgular & Denizler Altında
5 Eylül – 4 Ekim 2015
“TUZLU SU: Düşünce Biçimleri Üzerine Bir Teori” başlıklı 14. İstanbul Bienali’nin bir parçası olarak, İKSV ve İstanbul Modern Sinema işbirliğiyle bir film programı gerçekleştiriliyor. Müge Turan (uzun metrajlı filmler), James Richards (sanatçı filmleri) ve bienali şekillendiren Carolyn Christov-Bakargiev tarafından hazırlanan bienal film programında; tuzlu su, denizler, dalgalar, ekolojik değişimler ve akışkanlık kavramlarını tema veya zemin olarak kullanan uzun metraj filmler, yine su ve denizden esinlenen sanatçı filmleriyle eşleşiyor. Ekolojik Kurgular, Denizler Altında, Hayatta Kal! ve Kıyıdakiler adlı dört farklı bölümden oluşan programın uzun metrajlı filmleri sessiz dönemden başlayarak belgesellere, gişe filmlerinden Avrupa ve Amerikan sinemasının klasiklerine uzanıyor. TUZLU SU başlıklı programın yapısını oluşturan bu ikililer hem aynı platformda kolay kolay bir araya gelmeyecek iki disiplin olan sanatçı videolarını ve sinema filmlerini yan yana koyarak eşleştiriyor hem de ilk bakışta zıtlık olarak görebileceğimiz bu ikililerin aslında ne denli benzerlik ve ortaklıklar içerdiğini gösteriyor. Programın eylül ayında izlenebilecek ilk yarısında Ekolojik Kurgular ve Denizler Altında adlı bölümler izleyici ile buluşuyor. John Huston’ın, Herman Melville’in romanından uyarladığı sinema klasiği Moby Dick, Hayao Miyazaki’nin küçük denizkızı öyküsünü büyülü bir animasyona dönüştürdüğü Ponyo ve dünya üzerindeki suların üzerinde yaşadığımız toprakları hem fiziksel hem de kültürel olarak nasıl şekillendirdiğini gözler önüne seren Suyun İzi (Watermark, 2013) adlı belgesel, TUZLU SU’nun ilk yarısında yer alan filmlerden bazıları.
Program kapsamında ayrıca Tacita Dean imzalı JG (2013), Guido Wan Der Werve’den Numara On Dört, Ev (Nummer Veertien, Home, 2012) ve Marguerite Duras’ın 1981 yapımı Atlantik Adamı (L’homme Atlantique, 1981) filmleri 5 Eylül- 4 Ekim tarihleri arasında her perşembe, cumartesi ve pazar günü izlenebilecek.
JG, 2013
İngiltere | Anamorfik 35mm, Renkli ve Siyah- Beyaz| 26’ 50” | İngilizce
Yönetmen:Tacita Dean
Sanatçı ile Galeri Marian Goodman, New York / Paris, ve Galeri Frith Street, Londra izniyle
Britanyalı yazar J. G. Ballard (1930–2009) ile “The Voices of Time” [Zamanın Sesleri] (1960) adlı kısa öyküsü üzerine yazışmasından ve Robert Smithson’ın 1970 tarihli ikonik hafriyat işi ve filmi Spiral Jetty’den [Sarmal Dalgakıran] esinlenen JG, Ballard’ın ölmeden hemen önce Dean’e teklif ettiği bir iddiaya cevap verir: Spiral Jetty’yi, filmiyle açıklığa kavuşturulacak bir gizem olarak ele alması. Dean, şablon benzeri maskeler yardımıyla filmin belli kısımlarını kapatıp yeniden açtığı, alamet-i farikası olan “diyafram geçidi maskeleme” tekniğiyle farklı yer ve zamanlarda çekilmiş görüntüleri bir araya getirerek tek tek 35mm karelerin sunduğu alanda görsel ve kavramsal birleşimler yaratır. Utah ve California’daki farklı mekânlarda çekilen manzara görüntüleri Smithson’ın Jetty’si ve Ballard’ın öyküsüyle iç içe geçmiştir.
NUMARA ON DÖRT, EV (NUMMER VEERTIEN, HOME) 2012
Hollanda | 4K Video, Renkli, 54’ | İngilizce
Yönetmen:Guido wan der Werve
Nummer veertien, home,mecazi anıtlar, ritüeller ve anma etkinliklerinin tarihsel olarak ebedileştirilmesini üç farklı yolculuk hikâyesi üzerinden kışkırtıyor: Frédéric Chopin’in Paris’te ölümü ve kız kardeşinin, bestecinin kalbini toprağa verilmek üzere anavatanı Polonya’ya götürme macerası; Büyük İskender’in seyahatleri ve van der Werve’nin kişisel biyografisi. Van der Werve, Chopin’in kalbinin çizdiği rotayı, tersten başlayıp üç hafta süren ve bisiklet, koşu ve yüzme parkurlarından oluşan bin mil uzunluğunda bir üst-triatlon olarak takip ediyor. Sanatçı, klasik Requiem türü üzerine kurduğu film müziğini bir senede besteledi. Söz konusu müziğin genel ve göstergebilimsel yanları özellikle de ilahi ve ağıt çağrışımları, van der Werve’nin destansı triatlonu ve Klasik mirasa, yalnızca İskender’e değil, Mozart, Beethoven ve Schubert’e de duyduğu bağlılığın yanında alegorik bir şekilde işliyor.
ATLANTİK ADAMI (L’HOMME ATLANTIQUE), 1981
Fransa | 35mm, Renkli, 45’ | Fransızca
Yönetmen:Marguerite Duras
L’Homme Atlantique, filmin yarısı boyunca süren boş bir ekranla başlıyor; Duras, bu sırada kayıp ve mateme dair bir hikâye anlatıyor. Görüntü geri geldiğinde ise bellek, özbilinç ve yaradılış kavramlarını irdelemek için film mecazlarını kullanarak başkahramanı karanlığa bir düşürüp, bir çıkarıyor. Duras, görüntü ve sesle yaptığı deneyleri aşinalık ve doğrusallığın ötesinde daha da ileri götürmek için önceki filmlerinden biri olan Agatha‘dan kesilmiş sahneler kullanıyor – anlatı da aynısını yapıyor. Film, yeni ile eski, mevcutla gaip arasında bocalayan, görüntü ile ses arasındaki boşlukların karakterlerin cinsel farklarının yarattığı yarıklarla hizalandığı olağanüstü bir deney. Zaman da döngüsel ve sonsuz dünyalardan eskatolojik yaşam ve ölüme dek kesilip açılmış, yıllara, aylara, günlere saatlere, dakikalara ve hatta saniyelerine kadar parçalarına ayrılmış.
EKOLOJİK KURGULAR
SİCİLYA’DA TUZ ÜRETİMİ (EXPLOITATION DU SEL EN SICILE), 1912
Fransa| Dijital, Siyah-Beyaz, 4’58” | Flamanca arayazılı
Yönetmen:Anonim Yapımcı: Pathé Fréres
Arşiv:EYE Filmmuseum
Sicilya’da deniz suyunun buharlaşarak geride tuz kristalleri bıraktığı rezervlerde çalışan işçilerin görüntüleri, kurutulan tuzların paketlenmesi ve taşınmasının ardından işçilerin yemek molası gibi görüntülerinin bir araya geldiği kısa bir belgesel.
SU DÜNYASI (WATERWORLD), 1995
ABD | Blu-ray, Renkli, 135’ | İngilizce
Yönetmen: Kevin Reynolds
Oyuncular: Kevin Kostner, Leonardo Cimino, Rick Aviles
Zamanımızdan 200 yıl sonra geçen bu bilim-kurgu aksiyon filminde kutuplardaki buzlar erimiş, dünyanın tüm kıtaları sular altında kalmıştır. Dünya devasa bir okyanusa dönüşmüş ve kalan bir avuç insan da gemi kalıntıları ve metal atıkların üzerinde hayatta kalma çabasındadır. Tatlı su ve toprak artık en değerli metadır. Zamanının en yüksek bütçeli filmi olma ünvanına sahip, başrollerinde Kevin Costner ve Dennis Hopper gibi ünlülerin de bulunduğu Su Dünyası görkemli aksiyon sahneleri ve başarılı sinematografisiyle öne çıkıyor.
YARINDAN SONRA (THE DAY AFTER TOMORROW), 2004
ABD | Blu-ray, Renkli, 124’| İngilizce
Yönetmen:Roland Emmerich
Oyuncular:Dennis Quaid, Jake Gyllenhaal, Emmy Rossum
Kurtuluş Günü (Independence Day) ve Godzilla gibi yapımların yönetmeni Roland Emmerich’ten etkileyici bir aksiyon ve gerilim filmi daha. İklim bilimci Jack, Antarktika’da büyük bir buzulun koptuğunu fark eder. Bu önemli doğa olayı tüm dünyayı etkisi altına alacak bir doğal afetin de tetikleyicisi olacaktır. Durmadan yağan şiddetli yağmurlar ve dünyanın çeşitli yerlerinde meydana gelen felaketler bu durumun habercisidir. Dünya yeni bir buzul çağına girmek üzeredir ve bu yüzden güneye doğru kaçış başlamıştır. Jack ise New York’ta mahsur kalan, donma tehdidi altındaki oğlu ve arkadaşlarını canı pahasına kurtarmaya çalışacaktır.
SUYUN İZİ (WATERMARK), 2013
Kanada | DCP, Renkli, 91” | İngilizce, Hintçe, İspanyolca
Yönetmenler: Jennifer Baichwal, Edward Burtynsky
Yaşayan her canlının suya ihtiyacı vardır. Biz insanlar her gün defalarca çeşitli şekillerde su ile etkileşim içine gireriz. Ancak bu etkileşimin karmaşıklığına ne kadar kafa yorarız? Suyun izi, dünyanın çeşitli yerlerinden çok farklı hikayeleri bir araya getiren; su ile ilişkimizi, ondan öğrendiklerimizi, onu nasıl kullandığımızı ve bu kullanımın sonuçlarını irdeleyen bir belgesel. Film, dünya üzerindeki suların üzerinde yaşadığımız toprakları hem fiziksel hem de kültürel olarak nasıl şekillendirdiğini gözler önüne seriyor. Çin’in Fujian sahilleri açıklarındaki dev istiridye çiftliklerini, Hoover barajının altı katı büyüklüıündeki Xiluodu barajının inşaat alanını ve Colorado nehrinin artık denize ulaşamadığı kurak çölü de ziyaret ettiğimiz görsel bir şölen.
BEYAZ BALİNA (DER WEIßE WAL), 2001
Almanya | Blu-ray, Renkli, 72’ | Almanca
Yönetmen: Stephan Koester
Denizler ve su altı üzerine yaptığı belgesellerle tanınan Stephan Koester, Beyaz Balina ile 1965 yılında Kanada’dan alınarak İngiltere’deki bir hayvanat bahçesine götürülmek üzere gemiyle yola çıkan beyaz balinanın kaçması olayını yer yer kurmaca bir belgesel ile gözler önüne seriyor. O yıllarda henüz yeni bir teknoloji olan televizyonlar ve medya tarafından büyük ilgi gören olayda, medyanın Moby Dick adını taktığı beyaz balina taşınmakta olduğu gemiden kaçmayı başararak o zamanlar çok kirli olan Ren nehrine girer ve tüm çabalara rağmen yakalanamayarak yolculuğunu sürdürür. Bu olay, aynı zamanda modern ekolojik bilincin uyanışına öncülük etmiştir. Artık doğayı ilgilendiren konularda devlet politikalarının değişmesi gerekliliği ortadadır. Hayvanlar aleminin bu güler yüzlü elçisi sayesinde Ren nehrinin kirliliği gözler önüne serilmiştir ve temizlenmesi için harekete geçilir.
DENİZLER ALTINDA
DENİZ ALTINDA OTUZ FERSAH (THIRTY LEAGUES UNDER THE SEA), 1914
A.B.D. |Dijital, Siyah-Beyaz| 13’35”
Yönetmen: Carl Gregory.Arşiv: EYE Filmmuseum
Deniz Altında Otuz Fersah’ta, deniz altı araştırmacısı ve mucit J. Ernest Williamson’ın Bahamalar’da çektiği muhteşem görüntüler, izleyiciyi büyülüyor. Köpekbalıklarını filme çekebilmek için yem olarak at kadavrası kullanılan filmde su altında yaşayan birçok canlının yakın çekimleri karşımıza çıkıyor.
DERİNLİK SARHOŞLUĞU (THE ABYSS), 1989
ABD | Blu-ray, Renkli, 145’ | İngilizce
Yönetmen: James Cameron
Oyuncular: Ed Harris, Mary Elizabeth Mastrantonio, Michael Biehn
Terminatör, Titanik ve Avatar gibi birçok ödüllü Hollywood filminin yönetmeni James Cameron bizi bu kez okyanusun gizemli derinliklerinde fantastik bir dünyaya götürüyor. Her dakikası gizem ve heyecan dolu filmde fantezi, korku ve gerçeklik bir arada karşımıza çıkıyor. Nükleer bir denizaltının kaybolması sonucu gönderilen kurtarma ekibinin denizin karanlık ve klostrofobik derinliklerinde yalnız olmadığını fark etmesi ile başlayan heyecan ve gerilim dolu bir hikaye.
MOBY DICK, 1956
ABD | 35mm, Renkli, 116’ | İngilizce
Yönetmen: John Huston
Oyuncular: Gregory Peck, Richard Basehart, Leo Genn
John Huston’ın, Herman Melville’in romanından uyarladığı 1956 yapımı filmde Gregory Peck Kaptan Ahab olarak başrolde karşımıza çıkıyor. Ayrıca Orson Welles’i de rahip olarak ufak bir rolde görmek mümkün. Pequod isimli geminin intikam peşindeki kaptanı, daha önce kendisini neredeyse ölümle burun buruna getiren büyük beyaz balina Moby Dick’ten öç almaya kararlıdır. Pasifik okyanusunda çıkılan bu yolculukta kaptan Ahab’ın hırsı sonunda hem kendisinin hem de mürettebatın sonunu getirecektir. John Huston’un Moby Dick’i 1926 ile 1956 arasında yapılan tüm roman uyarlamaları arasında kitabın orijinal hikayesine tamamen bağlı kalan tek versiyon olma özelliğini de taşıyor.
KÜÇÜK DENİZ KIZI PONYO (GAKE NO UE NO PONYO), 2008
Japonya | 35mm, Renkli, 101’ | Japonca
Yönetmen: Hayao Miyazaki
Seslendirenler: Yuria Nara, Tomoko Yamaguchi, Kazushige Nagashima
Animasyonun ustası Hayao Miyazaki’nin bir Hans Christian Andersen klasiği Küçük Denizkızı’ndan (The Little Mermaid) esinlenerek yarattığı bu görsel şölen, 5 yaşındaki Sosuke’nin sadeliği içinde derinlik barındıran hikayesini anlatıyor. 2 boyutlu olarak el ile çizilen animasyon, deniz kenarında bir tepede yaşayan Sosuke’nin, bir kavanozda hapsolmuş japon balığı Ponyo’yu serbest bırakması ile başlar. Bu iyiliğinin kaşılığında küçük çocuğun parmağındaki bir yarayı yalayarak iyileştiren Ponyo, artık istediği zaman insan olabliyordur. Ne var ki, Ponyo’nun geçirdiği bu değişim, bir dizi ekolojik felakete yol açacak ve Ponyo yeni arkadaşı Sosuke ile birlikte kendisini büyülü olduğu kadar nefes kesici bir maceranın içinde bulacaktır.
STEVE ZISSOU İLE SUDA YASAM (THE LIFE AQUATIC WITH STEVE ZISSOU), 2004
ABD | Blu-Ray, Renkli, 119’|İngilizce, Almanca, İtalyanca, Portekizce, Tagalog
Yönetmen:Wes Anderson
Oyuncular:Bill Murray, Owen Wilson, Cate Blanchett, Willem Dafoe
Dünyaca ünlü okyanus bilimci Steve Zissou belgeseller yapmak için dünyayı dolaşan efsanevi bir su altı kaşifidir. Kariyerinde düşüş yaşamakta olan Zissou, kendi adını taşıyan su altı araştırma ekibi ile birlikte ününü geri kazanmak umuduyla, arkadaşını yiyen köpekbalığından öç almak için yeniden denizlere açılır. Zissou bir yandan yeni tanıştığı ve ekibe kattığı oğlu, bir yandan da peşini bırakmayan gazeteci Jane ile başa çıkmaya çalışmaktadır. Kendine has mizahıyla tanıdığımız Wes Anderson imzalı bu yaratıcılık dolu komik macera, denizler altına dair fantastik yaklaşımıyla da seyirciyi içine çekiyor.
SANATÇI FİLMLERİ
EKOLOJİK KURGULAR
MANZARA (VIEW), 1970
İngiltere | HDD, Renkli, 4’ | İngilizce
Yönetmen:William Raban
EĞİK IŞIK (RAKING LIGHT), 2014
İngiltere | HDD, Renkli, 5’32” | Diyalogsuz
Yönetmen: James Richards
BU DÖNÜŞÜM HİÇ SONA ERMEYECEK (THIS TRANSITION WILL NEVER END), 2008
Kanada | HDD, Renkli, 23’17” | Diyalogsuz
Yönetmen:Jeremy Shaw
TİLİKUM, 2013
Almanya | HDD, Renkli, 45’ | İngilizce
Yönetmen:Jan Peter Hammer
ŞLAP SU AKINTISI (SNAP WATER CURRENT), 2015
ABD | HDD, Renkli, 2’35 | Diyalogsuz
Yönetmen:Leslie Thornton
FİLOZOFUN YÜCEYE YÜRÜŞÜ (PHILOSOPHER’S WALK ON THE SUBLIME), 2014
ABD | HDD, Renkli, 16’| İngilizce
Yönetmen:Leslie Thornton
DÜRBÜN CANLANDIRMASI: YAĞ VE SU (BINOCULAR ANIMATES: OIL AND WATER), 2014
ABD | HDD, Renkli, 7’30”| Diyalogsuz
Yönetmen:Leslie Thornton
DENİZLER ALTINDA
MANZARA (VIEW), 1970
İngiltere | HDD, Renkli, 4’ | İngilizce
Yönetmen:William Raban
DİNLEME İÇİN DİLBİLGİSİ: BÖLÜM 1 (A GRAMMAR FOR LISTENING- PART 1), 2009
İngiltere| HDD, Renkli, 22’| İngilizce
Yönetmen:Luke Fowler
BEKAR MAKİNALARI: BÖLÜM 1 (BACHELOR MACHINES PART 1), 2007
İngiltere| ProRes, Renkli, 31’| İngilizce
Yönetmen:Rosalind Nashashibi
UÇUŞAN (AIRBORN), 1973-74
İngiltere| HDD, Renkli, 3’| İngilizce
Yönetmen:Chas Wyndham